محمدعلی عرب نژاد عاکف ادبی اجتماعی مذهبی
بنام حضرت دوست-حضور شخصیتی دینی به نام امام موسی صدر در میان مردم لبنان و تلاش فراگیر وی برای ترغی
ب مردم این کشور برای به دست آوردن حقوق خود به افسانه‌ای می‌ماند که در برگ‌های تاریخ سالیانی است که با آب و تاب مرور می‌شود؛ روحانی جوانی که با دست خالی و تنها با تکیه بر قدرت ایمان، و با بهره گیری اندیشه نوین و متعالی خود، ملتی را از فقرفکری، ناامیدی، تفرقه و جنگ‌های داخلی بیرون کشاند و به سوی حیاتی عزتمند در سایه ی اسلام فرا خواند. اسلامی که با قرائت امام موسی از زیر غبار تفرقه بیرون آمد و درخششی متفاوت گرفت.
سی و هشتمین سالگرد ربوده شدن امام موسی صدر بهانه ای شد که مجدد سراغ کتاب «پیشوایی فراتر از زمان» بروم. هدیه ی ارزشمندی که از یک دوست بسیار خوب چندی قبل به دستم رسیده بود و یکبار کامل مرورش کرده بودم اما انگار خیلی از حرف های کتاب، هم به لحاظ شخصیت منحصربفرد سیدموسی و هم به لحاظ قلم پرمغز نویسنده، به بازخوانی مرتب و مکرر نیازمند است. حقیقتا سیدموسی یک رهبر دینی فراتر از دوران خود بوده که همچنان سیره عملی او در بین جوانان و اهالی اندیشه دارای جایگاه ویژه ایست.
بد ندیدم در جهت معرفی اجمالی این کتاب ارزشمند-که با قلم فصیح محمود سریع القلم تالیف شده است-برای آنان که دوست دارند امام موسی را بیشتر بشناسند مطالبی را در اختیار دوستانم قرار دهم. نویسنده این کتاب که سومین جلد از مجموعه کتاب‌های «اندیشه ربوده شده» است، تلاش کرده نظام کنش، واکنش و
رفتار امام موسی صدر را در بستر‌ها و موقعیت‌هایی که وی در آن‌ها واقع شده بود، تجزیه و تحلیل کند.
دكتر سريع القلم در این کتاب، متن تقديمي ذيل را نوشته است:
«تقدیم به سید موسی صدر؛
که در عمل نشان داد،کرامت انسان در منظومه ی خلقت ،بر قدرت و حفظ سِمَت،برتری سنجش ناپذیری دارد،
که با سکوت و خویشتن داری خود آموزش داد،تا چه میزان هر مسلمان ظرفیت انتقادپذیری و تعامل با افراد و افکار متفاوت را دارد،
که با نوع زندگی اش اثبات کرد،اصالت خانوادگی و تربیت فکری ،مهم ترین پیش شرط های مصلح و سیاستمدار بودن است،
که به گونه ای منحصر به فرد،با مجموعه ی تلاش هایش،روش ترکیب دین با واقعیت های زمان و مکان را عرضه کرد»
در مقدمه این کتاب آمده است: «ذات خلقت در جهت نیکی‌ها و خوبی‌هاست. امام موسی صدر هم در همین جهت گام بر‌داشته و محوری‌ترین خصلت او نیکی و خدمت است. او فلسفه و تاریخ خوانده و با لحاظ فلسفۀ حاکم بر خلقت و کارهای نشده، عمل و تغییر را آغاز کرده است. او وظایف خود را انجام داده و هیچ‌گاه نگران خطر‌ها و بدگویی‌ها
نبوده است. درعین‌حال، با لطافتی که در شخصیت و عرفانی که در قلبش نهفته است و لبخندی که همیشه بر چهره دارد، حزنی عمیق که خاص عارفان و مقربان است، در چشمانش محسوس است. سکوت او همواره در کنار تحرکات خستگی‌ناپذیرش تعریف می‌شود. در یک نگاه، او سیاست‌مداری اخلاق‌محور، سخنرانی بسیج‌کننده، عارفی با نگاه راهبردی و عملیاتی و در‌‌‌نهایت، انسانی موقن است که هم دقت دارد، هم ابهام؛ هم جذب می‌کند، هم دفع. انسان‌های معمولی همواره شیفتۀ او می‌شوند؛ آنان‌که تاریخ خوانده‌اند شیفته‌تر. برخی نیز متحیر جنبه‌های متنوع و برجستۀ او هستند. بسیاری حق دارند؛ زیرا درک امام موسی صدر کار سهلی نیست. امام موسی صدر آداب فکر‌کردن را می‌داند و در تفکیک ابعاد حقوقی، اجتماعی، اخلاقی، عقیدتی و سیاسیِ پدیده‌ها و وقایع، تبحری منحصر‌به‌فرد دارد و افزون بر این، توانایی سنتزآفرینی و منظومه‌سازی از پدیده‌ها را نیز در ذهن خود پرورش داده است.»
«ریشه‌های خانوادگی»، «شکل‌گیری شخصیت اجتماعی و سیاسی»، «وجوه شخصیتی متعادل»، «مبانی اندیشه دینی»، «رهیافت طرح اندیشه دینی»، «روش‌شناسی تفسیر» و «منظومه اعتقادی» امام موسی که در این کتاب به تفصیل آمده است؛ تبیین کننده روشی نوین برای حکومت دینیست.
در فصل اول این کتاب نظام فکری امام موسی صدر شرح داده شده و به ریشه های خانوادگی، شکل گیری شخصیت اجتماعی،وجوه و طرح اندیشه دینی، مبانی اندیشه دینی، روش شناسی تفسیر و منظومه اعتقادی وی پرداخته شده است. در جایی در این فصل آمده است: «اخلاق اسلامی وجهی مهم در رفتار شناسی خانوادگی سید موسی صدر بشمار می رود… تاریخ خانواده صدر نشان دهنده اینست که در دایره وسیع از لبنان تا ایران، اعضای ای خانواده به قدر چشمگیری «اجتماعی» بودند و دین و فعالیت دینی را در عبادات فردی نحصور نمی کردند…»
همچنین در جایی دیگراز کتاب آمده است: « …دومین میراث امام موسی صدر، اهتمام وسیع او برای وارد کردن دین و دیانت به عرصه‌ی اجتماعی و سیاسی بود. او اسلام را سیاسی نکرد. اسلام همیشه سیاسی بوده است. او عقلانیت سیاسی را با اسلام و وحدانیت آمیخت. سید موسی صدر از ابتدا تا انتها با ظلم مبارزه کرد. اما قبل از آن که با ظلم سیاسی مبارزه کند، با ظلم فکری و اجتماعی و اقتصادی مبارزه کرد: جهل فرهنگی به ظلم سیاسی منجر می‌شود. او دین را از چارچوب «عادات» به چارچوب «فکر و استدلال» مبدل کرد…»
فصل دوم به مهاجرت امام موسی صدر به لبنان پرداخته و راهبرد تغییر در شیعیان لبنان، ویژگی های فرهنگی مردم خاورمیانه، وضعیت جامعه شیعی لبنان؛ هنر اجماع سازی وی، موضوع تعامل با مخالفان؛ محور قرار دادن بهبود وضع اقتصادی مردم، تعامل با گروه های مختلف لبنانی؛ روش های ورود دین در عرصه زندگی اجتماعی سیاسی و فرازونشیب های فعالیت اجتماعی و سیاسی در لبنان را مورد بررسی قرار داده است.
فصل سوم این کتاب دکتر سریع القلم نتیجه گیری در مورد شخصیت امام موسی صدر پرداخته ومسائلی چون دین در عرصه اجتماع؛ تحول در جامعه شیعی لبنان و شخصیت اخلاقی ممتاز وی را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. در قسمت «فکر و اندیشه» این فصل نوشته شده: « شاهکار فکر و عمل سیاسی و اجتماعی امام موسی صدر در حرکت تدریجی او بود. او به مثابه فیزیک دان و ریاضی دان و دانشمندان علوم، معنای کار “فرایندی” را می دانست و در هر لحظه، از وضعیت گذشته و احتمالات آینده مطلع بود. مصادیق فراوانی از این ظرفیت در سیره عملی او آورده شده است. او همانند سیاست مداران خاورمیانه ای، در پی حذف رقبا و سیاست مداران دیگر نبود. او دستور کار خود را متناسب با مدار فکری و دستور کار دیگران، با آرامش و رویکردی فرایندی فعال می کرد. او برای همه قشرها، از هر مرام و اندیشه، از هر سلیقه و مزاج، از هر نگاه و زاویه، از هر فلسفه و مکتب و از هر گروه و طایفه سخنی داشت؛ رهنمودی بیان می کرد. او همه را در وهله اول انسان می پنداشت؛ انسان هایی که آسیب پذیری های فراوان دارند و باید برای همه آن ها مدارهایی باز کرد. او رفتاری پیامبرگونه داشت.»
در بخشی از ملحقات این کتاب با عنوان «امام موسی صدر، ستیز با پوپولیسم» می خوانیم:«یکی از ویژگی های رهبر پوپولیستی این است که اگر ببیند مردم حرف اشتباهی می زنند با آن همراه می شود تا اهداف خود را در قالب آن تعریف کند؛ چرا که خود محوری ملاک است. شما می بینید که در داستان بستنی فروش مسیحی در لبنان، امام صدر خود را با مردم همراه نکرد تا با بگوید چون بستنی فروش مسیحی است ما از او بستنی نمی خریم. او به معنای پوپولیستی عمل نمی کند، بلکه عده ای را جمع می کند و می گوید امشب می خواهیم برویم پیش فلانی بستنی بخوریم این را با عمل نشان می داد و فکر غلط یا روش نادرست مردم را با روش و مرام خودش اصلاح می کرد این نشان می دهد که ایشان پوپولیست نبود.»
امیدواریم دوستان علاقمند، با تهیه این کتاب بتوانند از اندیشه های متعالی امام موسی بهره فراوان برده و مسیری روشن در زندگی اجتماعی و دینی خود باز کنند.
به امید روزی که:
شب‌ها به قبایِ قدر، برخواهد گشت
یک صلح، به جنگ بدر، برخواهد گشت
مژده بدهید امام موساها را
یک روز رسد که «صدر»، برخواهد گشت…
محمدعلی عرب نژاد-عاکف
